Τα ποιοτικά τυροκομικά προϊόντα και το καλό κρέας προϋποθέτουν ένα υγιές, σωστά αναθρεμμένο κοπάδι που προκύπτει μονάχα από έναν καλά καταρτισμένο σύγχρονο επαγγελματία, αναφέρει χαρακτηριστικά ο κτηνίατρος Α. Στεφανάκης
Με ολοένα και πιο σύνθετα ζητήματα έρχεται αντιμέτωπος ο πρωτογενής τομέας, ζητήματα τα οποία βρίσκονται σε συνάρτηση με τις συνθήκες και τις απαιτήσεις του σύγχρονου κόσμου. Είτε αυτά έχουν να κάνουν με την επιβαλλόμενη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, μια συνθήκη που επιτάσσει την υιοθέτηση πιο οικολογικών και πράσινων πρακτικών, είτε με θέματα που έχουν να κάνουν με τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό της παραγωγής ενσωματώνοντας σε αυτήν μοντέρνα εργαλεία και πρακτικές αλλά και με ζητήματα που απαιτούν έναν γενικότερο εκσυγχρονισμό, ο οποίος θα καταστήσει ανταγωνιστική την παραγωγή των τοπικών κοινωνιών δίχως να τους αφαιρέσει την υφιστάμενη ποιότητα και ταυτότητα, αλλά αντιθέτως θα τις βοηθήσει εν τέλει να κάνουν αυτό το λεγόμενο «επόμενο» βήμα.
Αυτό φυσικά για να γίνει προϋποθέτει συνεχή επιμόρφωση και κατάρτιση και έναν απεγκλωβισμό από τις παλιές πρακτικές στον πρωτογενή τομέα. Η εκπαίδευση των παραγωγών σύμφωνα με τους ειδικούς που μίλησαν στα «Ρ.Ν.» αποτελεί μονόδρομο πια σε αυτό το σύνθετο περιβάλλον το οποίο διαφέρει από εκείνο που δραστηριοποιούνταν οι παλιοί κτηνοτρόφοι και γεωργοί, 20 χρόνια πριν. Οι νομοθεσίες και οι απαιτήσεις όπως εξηγούν αλλάζουν διαρκώς και ειδικά σε μια περιοχή όπως το Ρέθυμνο, το οποίο κατέχει μακρά αγροτική και κτηνοτροφική παράδοση, η στροφή των παραγωγών προς τη δια βίου μάθηση συνιστά πλέον όχι μόνο προϋπόθεση ανάπτυξης αλλά πρώτα πρώτα επιβίωσης. «Χρειαζόμαστε την εμπειρία των παλιών, γιατί δυστυχώς η εμπειρία δεν μεταδίδεται, αλλά τα πράγματα πάνε μπροστά και χρειαζόμαστε διαρκώς ανανέωση της γνώσης μας για να έχουμε καλύτερες εμπειρίες και καλύτερα αποτελέσματα», αναφέρει χαρακτηριστικά στα «Ρ.Ν.» ο κτηνίατρος, Δρ Αλέξανδρος Στεφανάκης, ενώ στο ίδιο πνεύμα ο Μανόλης Ροδιτάκης, αναπληρωτής καθηγητής γεωργικής εντομολογίας και φαρμακολογίας στο τμήμα Γεωπονίας στο ΕΛΜΕΠΑ και πρόεδρος του τμήματος αναφέρει πως το ζήτημα της εκπαίδευσης των παραγωγών είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο και κομβικό και πως για τη μετεξέλιξή τους σε κάθε περίπτωση «το σημαντικό είναι η αλλαγή τρόπου σκέψης. Να απαλλαγούν από κάποιες δομημένες πρακτικές που εφαρμόζουν, γιατί η παράδοση λέμε είναι σημαντική αλλά κάποιες φορές δημιουργεί πρόβλημα».
Η διστακτικότητα των αγροτών
Τι εννοούν όμως οι δύο επιστήμονες; Τόσο ο κ. Στεφανάκης όσο και ο κ. Ροδιτάκης, συμφωνούν πως το μοντέλο παραγωγής που βασίζεται στην εφαρμογή της εμπειρικής γνώσης δεν είναι πια λειτουργικό στον σύγχρονο κόσμο.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα που φέρνει ο κ. Ροδιτάκης με τις νέες πρακτικές φυτοπροστασίας στο πλαίσιο της λεγόμενης «Πράσινης Συμφωνίας». Όπως αναφέρει ο ίδιος, η ΕΕ στο άμεσο μέλλον θα απαιτήσει από τους αγρότες να υιοθετήσουν φυτοπροστατευτικές πρακτικές με οικολογικό πρόσημο οι οποίες θα απέχουν σημαντικά από τις υφιστάμενες μεθόδους οι οποίες ακολουθούν το μοτίβο του «όταν έχω πρόβλημα ψεκάζω με χημικά».
Ο κ. Ροδιτάκης εξηγεί ότι η αποδόμηση της παλιάς γνώσης από πλευράς γεωργών δεν είναι απλή υπόθεση. Μέσα από δύο προγράμματα που έχουν ήδη υλοποιηθεί ο ίδιος παρατηρεί τη σθεναρή αντίσταση των αγροτών στις νέες πρακτικές που έχουν την επιστημονική γνώση και τεκμηρίωση, ενώ σημειώνει πως η εκπαίδευση θα έχει καθοριστικό ρόλο τελικά στην προσαρμογή του πρωτογενή τομέα στις νέες συνθήκες. «Οι αγρότες πλέον για να επιβιώσουν θα πρέπει εκτός των άλλων να αρχίσουν να εκπαιδεύονται ώστε να μπορέσουν να μετεξελιχθούν στο πλαίσιο μιας γενικότερης στροφής στη γεωργία που έχει να κάνει με την «Πράσινη Συμφωνία» η οποία έχει ενεργοποιηθεί σε ένα μεγάλο μέρος αλλά ένα άλλο μέρος που αφορά τη φυτοπροστασία δεν έχει ενεργοποιηθεί πλήρως. Τι εννοούμε; Στα πλαίσια της φυτοπροστασίας θα τεθούν πολλοί αυστηροί περιορισμοί που θα απαιτούν μια στροφή προς τη οικολογική φυτοπροστασία. Αυτό όμως για να το κάνεις στην πράξη δεν είναι απλό. Διότι υπάρχει μια δομημένη πρακτική – δηλαδή τι κάνουν κάθε μέρα οι αγρότες και βγάζουν την παραγωγή τους – η οποία βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στη χημική φυτοπροστασία δηλαδή στον ψεκασμό. Σε αυτό που λέμε «όταν υπάρχει ένα πρόβλημα θα ψεκάσουμε» για να αντιμετωπίσουν είτε μια ασθένεια ή ένα έντομο ή ό,τι άλλο. Έρχεται η «Πράσινη Συμφωνία» και τους λέει δεν θα κάνετε αυτό θα κάνετε κάτι άλλο. Όμως για να κάνεις «κάτι άλλο» αρχίζει το πράγμα και γίνεται πολύπλοκο και εκεί έρχεται η εκπαίδευση και η αποδόμηση της υφιστάμενης πρακτικής. Κάνουμε μια τεράστια προσπάθεια ήδη με δύο προγράμματα που έχουν τρέξει», εξηγεί ο κ. Ροδιτάκης ο οποίος περιγράφει τον τρόπο που προσπάθησαν οι διάφοροι γεωπόνοι – σύμβουλοι – μέσω προγραμμάτων – να καθοδηγήσουν τους αγρότες και να απεγκλωβιστούν από τις μεθόδους που ξέρουν. Σε κάποιες περιπτώσεις αυτό επιτυγχάνθηκε και η χρήση χημικών μειώθηκε σημαντικά, όμως παρατηρεί πως για το όλο εγχείρημα το δύσκολο κομμάτι είναι η αποδοχή του παραγωγού. «Η μεγαλύτερη αντίσταση που είχαμε σε όλα αυτά τα πρότζεκτ ήταν από τους παραγωγούς. Πολύ μεγάλη αντίσταση. Φόβος, ανασφάλεια, «μα άμα δεν ψεκάσω θα καταστραφώ, το έχω δει». Όλα αυτά που είναι βιώματα – και πολύ καλά κάνουν οι άνθρωποι – γιατί πράγματι αν δεν ψεκάζανε τότε καταστρέφονταν. Όμως χωρίς να ξέρουν τα υπόλοιπα δεδομένα. Δεν ψεκάζανε γιατί; Δεν μπορούσανε; Δεν ψεκάζανε με το σωστό εντομοκτόνο; Τι γινόταν και καταστρέφονταν; Δεν μπορούμε να ξέρουμε. Όμως σήμερα αυτό το βίωμα έρχεται και είναι ένα πολύ μεγάλο αγκάθι στη μετεξέλιξη της φυτοπροστασίας. Και η εκπαίδευση είτε στο χωράφι, δηλαδή να πας μέσα είτε σε ένα έδρανο να κάτσεις να ακούσεις πέντε πράγματα εφαρμοσμένα, είναι η μόνη διέξοδος για να πάμε στο επόμενο βήμα. Και είναι οι ίδιοι το πρόβλημα», τονίζει.
Ο κ. Ροδιτάκης, πάντως επισημαίνει, πως ένα παιδί το οποίο αποφασίζει σήμερα ότι θέλει να ασχοληθεί με τη γη «Το πρώτο που πρέπει να κάνει είναι να αφήσει ανοικτά παράθυρα σε αυτά που ξέρει», συμβουλεύει και συμπληρώνει πως «Αυτό είναι το δύσκολο κομμάτι. Επειδή υπάρχει ανασφάλεια και φόβος όλοι οι άνθρωποι οχυρώνονται πίσω από την υφιστάμενη γνώση και την υφιστάμενη πρακτική του πατέρα τους, του παππού τους, που όμως εφαρμοζόταν πριν 20-30 χρόνια. Υπάρχουν άλλες πλέον νομοθεσίες και άλλες στρατηγικές. Και πρέπει τώρα αυτά που ξέρουν να τα ξεχάσουν και να υιοθετήσουν νέες πρακτικές. Πρέπει οι άνθρωποι να είναι δεκτικοί και να θέλουν να τα ακούσουν. Να θέλουν να μάθουν. Να θέλουν να εμπιστευτούν».
Η πραγματική ενασχόληση με την αιγοπροβατοτροφία προϋποθέτει διαρκή εκπαίδευση
Κομβικό ρόλο παράλληλα πρόκειται να διαδραματίσει και η Σχολή Ασωμάτων Αμαρίου, ένα έργο του οποίου την υλοποίηση «τρέχει» η Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου και όπως εξηγεί ο κ. Στεφανάκης στα «Ρ.Ν.» στόχος είναι να λειτουργήσει ως ένα πολύκεντρο το οποίο και θα παρέχει εκπαίδευση στους κτηνοτρόφους, αλλά παράλληλα θα αποτελέσει και ερευνητικό κέντρο, του οποίου η γνώση θα λειτουργήσει εκσυγχρονιστικά για την αιγοπροβατοτροφία της Κρήτης. Άλλωστε στο παρελθόν χάρη στον ερευνητικό χαρακτήρα της Σχολής, όπως αναφέρει, «μελετήθηκε και ταυτοποιήθηκε η φυλή Σφακίων, ένα από τα καλύτερα ορεινά πρόβατα της Ευρώπης, που έχουμε την τύχη να μας το αφήσουν οι πρόγονοί μας και κάποιοι από εμάς προσπαθήσουμε να το διατηρήσουμε». Σε ό,τι αφορά το εκπαιδευτικό κομμάτι ο κ. Στεφανάκης τονίζει ότι η Σχολή «θα είναι ένα εκπαιδευτικό κέντρο που θα έχει όλους τους τύπους σταβλισμού και θα προβάλλονται και θα εκπαιδεύονται οι ενδιαφερόμενοι σε όλα τα συστήματα διαχείρισης των αιγοπροβατοτροφικών εκμεταλλεύσεων».
Γιατί όμως είναι σημαντικό οι κτηνοτρόφοι ιδίως του νομού να αποκτήσουν γνώσεις και κατάρτιση πάνω σε αυτά τα ζητήματα;
Ο κ. Στεφανάκης, εξηγεί ότι το επάγγελμα του κτηνοτρόφου ιδίως του βοσκού δεν είναι τόσο απλό όπως πολλοί θεωρούν. Ο ίδιος σημειώνει πως πρόκειται στην πραγματικότητα για ένα από τα δυσκολότερα επαγγέλματα, το οποίο απαιτεί πληθώρα γνώσεων και μάλιστα είναι ένα επάγγελμα του οποίου η παραγωγή καθορίζει εν τέλει και την ταυτότητα του τόπου, την υγεία των ανθρώπων του νησιού και την ποιότητα ζωής τους. Τα ποιοτικά τυροκομικά προϊόντα και το καλό κρέας προϋποθέτουν ένα υγιές, σωστά αναθρεμμένο κοπάδι που προκύπτει μονάχα, όπως αναφέρει τελικά από έναν καλά καταρτισμένο σύγχρονο επαγγελματία.
«Η ζωική παραγωγή και η κτηνοτροφία είναι ένα από τα δυσκολότερα επαγγέλματα. Είναι μια πολύ δύσκολη δουλειά, ένα πολυλειτουργικό επάγγελμα που θέλει απίστευτες δεξιότητες. Ένας κτηνοτρόφος πρέπει να έχει γνώσεις, να ξέρει να είναι καλός βοσκός, να κουρεύει, να αρμέγει να διαχειρίζεται τα ζώα τηρώντας την ευζωία τους, θα πρέπει να ξέρει βασικές γνώσεις ζωοτεχνίας. Επειδή είναι μικρές οι εκμεταλλεύσεις θα πρέπει να έχει γνώσεις κτηνιατρικής γιατί θα πρέπει να μάθει να εμβολιάζει, θα πρέπει να μπορεί να βοηθήσει ένα ζώο που έχει δυστοκία κ.λπ. Επειδή θα πρέπει να καλλιεργήσει ένα χωράφι για να βγάλει κτηνοτροφικά φυτά θα πρέπει να έχει γνώσεις γεωργίας και κτηνοτροφίας, να ναι καλός χειριστής αγροτικών μηχανημάτων, θα πρέπει να ξέρει να χειρίζεται το αρμεκτήριό του και ασφαλώς θα πρέπει να ξέρει και αρκετά πράγματα στη διατροφή γιατί ιδιαίτερα τα αιγοπρόβατα είναι ζώα μηρυκαστικά, η διατροφή τους πατάει στη φυτική διατροφή, η οποία εξαρτάται από το περιβάλλον και τον καιρό άρα είναι ένα πολύ δύσκολο επάγγελμα. Κατά συνέπεια πρέπει να στήσουμε έναν μηχανισμό να εκπαιδεύσουμε τους ανθρώπους γιατί, τα πράγματα αλλάζουνε, και ξέρετε στη Γαλλία δεν τολμά κανείς να δηλώσει κτηνοτρόφος αν δεν είναι απόφοιτος κολλεγίου. Οι γνώσεις που πρέπει να αποκτήσει ένας που θέλει να ασχοληθεί πραγματικά με την κτηνοτροφική εκμετάλλευση είναι πάρα πολλές και πρέπει να εξασφαλίσει και Δια Βίου Μάθηση», επισημαίνει ο κ. Στεφανάκης, συμπληρώνοντας χαρακτηριστικά πως «Εγώ που ασχολούμαι με τα νοσήματα, με την πρόληψη των νοσημάτων, με τη διατροφή των ζώων, παρότι έχω κοντά 40 χρόνια και πάρα πολλές σπουδές σε όλα τα επίπεδα κάθε μέρα και όλη μέρα επιμορφώνομαι αλλιώς δεν μπορώ να τους βοηθήσω πόσω μάλλον ένας άνθρωπος ο οποίος καλείται να προσαρμοστεί σε σύγχρονα δεδομένα γιατί μην ξεχνούμε ότι παράγει το τρόφιμο υψηλής βιολογικής αξίας που είναι ευαλοίωτο και ευαίσθητο και το οποίο καθορίζει την υγεία και την ποιότητα της ζωής μας. Όλα αυτά από που θα τα μάθει ένας άνθρωπος; Είναι μονόδρομος και η βασική και διαρκής εκπαίδευση και ασφαλώς η ερευνητική υποστήριξη και η μεταφορά ερευνητικών αποτελεσμάτων και καινοτομίας για να μπορέσουμε να διατηρήσουμε την ανταγωνιστικότητά μας και τη διαφορετικότητά μας. Τα πράγματα αλλάζουν και πρέπει να παράξουμε τοπικά, ποιοτικά, με ταυτότητα. Άρα θέλει τεράστια γνώση και ασφαλώς εμπειρία», καταλήγει ο κ. Στεφανάκης.
rethnea.gr
